Materiał udostępniony przez Fundację Dziedzictwo Przyrodnicze, więcej o projektowanym Turnickim Parku Narodowym na stronie internetowej, www.turnickipn.pl
Północna cześć obszaru Wilczych Gór znajduje się na terenie Pogórza Przemyskiego. Od ponad 30 lat polscy przyrodnicy zabiegają o powołanie Parku Narodowego, który ochroniłby unikalne zasoby przyrodnicze lub choćby ustanowienie (inicjatywa Fundacji Dziedzictwo Przyrodnicze) dużego rezerwatu zapewniającego ochronę tych niezwykle cennych zasobów bioróżnorodności. Ich skrótowy opis znajduje się poniżej.
Siedliska przyrodnicze z załącznika II dyrektywy siedliskowej
Około 80% powierzchni projektowanego Turnickiego Parku Narodowego (pTuPN) stanowią obszary leśne, 20% to tereny dawnych wsi i łąk. Siedliska przyrodnicze wymieniane w załączniku II dyrektywy siedliskowej zajmują aż 62,1% obszaru pTuPN, z czego siedliska leśne stanowią 55,8%, a nieleśne 6,3%.
Najpowszechniej występującym siedliskiem leśnym jest żyzna buczyna górska zespołu Dentario glandulosae-Fagetum (kod 9130-3), zajmująca 44,4% powierzchni projektowanego pTuPN. Grąd subkontynetalny – zespół Tilio- -Carpinetum (9170-2) – zajmuje 6% powierzchni pTuPN, kwaśna buczyna górska Luzulo luzuloidis-Fagetum (9110-2) i żyzna jedlina karpacka Abies alba-Oxalis acetosella (9110-3) zajmują łącznie 2,9% powierzchni pTuPN, natomiast łęg wierzbowy Salicetum albae wraz z wiklinami nadrzecznymi Salicetum triandro-viminalis (91E0-1), podgórski łęg jesionowy Carici remotae-Fraxinetum (91E0-5), nadrzeczna olszyna górska Alnetum incanae (91E0-6) oraz spotykane na stromych stokach i zboczach jaworzyny ze związku Tilio platyphyllis-Acerion pseudoplatani (9180) zajmują łącznie 2,5% powierzchni pTuPN.
Na terenach otwartych dominują niżowe łąki świeże ze związku Arrhenatherion elatioris (6510) stanowiące mozaikę z bardzo wartościowymi krajobrazowo pozostałościami starych sadów – nierzadko pojedynczych drzew owocowych rosnących na łąkach. Zajmują one 6,1% opisywanego terenu. Na zboczach i wierzchowinach spotkać można pięknie wykształcone murawy kserotermiczne z klasy Festuco-Brometea (6210). Trzeba też wspomnieć o pionierskiej roślinności na kamieńcach górskich potoków (3220) o relatywnie niewielkiej łącznej powierzchni (około 40 ha), źródliskach wapiennych ze zbiorowiskami ze związku Cratoneurion commutati (7220), zajmujących mniej niż 1 ha powierzchni i ścianach skalnych ze zbiorowiskami z rzędu Androsacetalia vandelii (8220), których łączna powierzchnia jest znikoma (rzędu pojedynczych metrów kwadratowych).
Wybrane gatunki ze szczególnym uwzględnieniem gatunków wskaźnikowych dla lasów pierwotnych
Na terenie projektowanego Turnickiego Parku Narodowego (pTuPN) znajduje się największa koncentracja fragmentów lasu o cechach lasu pierwotnego w polskiej części łańcucha Karpat (Pawłowski 2008), przy czym na szczególną uwagę zasługują gatunki związane ze starodrzewami i trudno dostępnymi jarami potoków. Z aktualnie prowadzonych badań wynika, że znajduje się tutaj łącznie około 80% znanej polskiej populacji (w tym około 70% populacji z regionu biogeograficznego alpejskiego i około 60% populacji z regionu biogeograficznego kontynentalnego) stanowisk mchu bezlista okrywowego Buxbaumia viridis (Lam. & DC.) Moug. & Nestl. (kategoria VU w czerwonej księdze, załącznik II dyrektywy siedliskowej). Jest to gatunek uważany za wskaźnikowy dla lasów pierwotnych, odnajdywany tutaj najczęściej na kłodach martwych jodeł leżących w potokach (Zarzecki 2012, 2013).
Obszar pTuPN jest także jednym z najważniejszych w Polsce i Europie środkowej miejsc występowania owadów saproksylicznych, uznawanych za wskaźniki lasów pierwotnych. W ostatnich latach odnaleziono tu takie gatunki jak:
- kowalina łuskoskrzydła Lacon lepidopterus (Panzer, 1801) (kategoria CR w czerwonej księdze), która ma tu jedno z trzech stanowisk w Polsce (pozostałe to Puszcza Białowieska i Roztocze);
- ponurek Schneidera Boros schneideri (Panzer, 1795) (kategoria EN w czerwonej księdze, załącznik II dyrektywy siedliskowej), który ma tutaj jedno z 4 stanowisk w Polsce (obok Puszczy Białowieskiej, Puszczy Augustowskiej i Świętokrzyskiego Parku Narodowego);
- zagłębek bruzdkowany Rhysodes sulcatus (Fabricius, 1787) (kategoria EN w czerwonej księdze, załącznik II dyrektywy siedliskowej). Ponad połowa znanych współcześnie stanowisk tego gatunku pochodzi z tego terenu (Buchholz et al. 2011, 2012, 2013);
- Plegaderus dissectus (Erichson, 1839) (kategoria EN w czerwonej księdze);
- Sternodea baudii (Reitter, 1875), która ma tu jedyne stanowisko w Polsce.
Ponadto na terenie projektowanego Turnickiego Parku Narodowego (pTuPN) odnotowano dwa gatunki owadów saproksylicznych uznawane za wskaźniki lasów pierwotnych: Acrulia inflata (Gyllenhal, 1813) i Neomida haemorrhoidalis (Fabricius, 1787) oraz liczne rzadkie gatunki chrząszczy zamieszkujące to środowisko: Abraeus perpusillus (Marsham, 1802), Anastrangalia dubia (Scopoli, 1763), Atheta pallidicornis (Thomson, 1856), Atrecus affinis (Paykull, 1789), Bibloporus bicolor (Denny, 1825), Bolitochara obliqua (Erichson, 1837), Bryaxis curtisii orientalis (Karaman, 1952), Bryaxis nigripennis (Aubé, 1844), Bryaxis puncticollis (Denny, 1825), Bryaxis ruthenus ruthenus (Saulcy, 1877), Bryaxis ullrichii (Motschulsky, 1851), Cephennium majus (Reitter, 1882), Corticaria longicollis (Zetterstedt, 1838), Euconnus pubicollis (Müller et Kunze, 1822), Euplectus kirbii (Denny, 1825), Gabrius exspectatus (Smetana, 1952), Habrocerus capillaricornis (Gravenhorst, 1806), Hapalaraea pygmaea (Paykull, 1800), Ischnomera cinerascens (Pandellé, 1867), Leptura quadrifasciata (Linnaeus, 1758), Leptusa pulchella (Mannerheim, 1831), Lesteva longoelytrata (Goeze, 1777), Liogluta microptera (Thomson, 1867), Microscydmus nanus (Schaum, 1844), Oberea pupillata (Gyllenhal, 1817), Paracorymbia maculicornis (DeGeer, 1775), Platycerus caraboides (Linnaeus, 1758), Pyrochroa coccinea (Linnaeus, 1761), Quedius xanthopus (Erichson, 1839), Sepedophilus bipunctatus (Gravenhorst, 1802), Stenichnus godarti (Latreille, 1806), Stenurella melanura (Linnaeus, 1758), Tachyta nana (Gyllenhal, 1810), Trimium brevicorne (Reichenbach, 1816), Trimium carpathicum (Saulcy, 1875).
Interesująca jest również fauna ptaków i ssaków. Na obszarze projektowanego Turnickiego Parku Narodowego (pTuPN) występują wszystkie krajowe gatunki dzięciołów – łącznie z bardzo rzadkim w Polsce dzięciołem trójpalczastym Picoides tridactylus (Linnaeus, 1758). Występują także rzadkie lub nawet bardzo rzadkie w Polsce: sóweczka Glaucidium passerinum (Linnaeus, 1758), włochatka Aegolius funereus (Linnaeus, 1758), puchacz Bubo bubo (Linnaeus, 1758), puszczyk uralski Strix uralensis (Pallas, 1771). Obszary dawnych wsi i łąk to obecnie miejsce żerowiskowe dla rzadkich gatunków ptaków, takich jak: orzeł przedni Aquila chrysaetos (Linnaeus, 1758), orlik krzykliwy Clanga pomarina (C. L. Brehm, 1831), trzmielojad Pernis apivorus (Linnaeus, 1758), bocian czarny Ciconia nigra (Linnaeus, 1758) i derkacz Crex crex (Linnaeus, 1758). Rejestrowane są tu także wszystkie duże ssaki drapieżne właściwe dla fauny Polski: wilk Canis lupus (Linnaeus, 1758), ryś Lynx lynx (Linnaeus, 1758), oraz obecne już tylko w Karpatach – żbik Felis silvestris (Schreber, 1775) i niedźwiedź brunatny Ursus arctos (Linnaeus, 1758).
Przykłady zagrożeń wynikających z braku wystarczającej ochrony terenu projektowanego Turnickiego Parku Narodowego (pTuPN)
Do najważniejszych zagrożeń dla przyrody omawianego terenu należą przede wszystkim obecny sposób prowadzenia gospodarki leśnej oraz przeprowadzania inwestycji technicznych.
Na opisywanym terenie prowadzona jest eksploatacyjna gospodarka leśna, właściwa dla lasów gospodarczych. W przedmiocie tej pracy nie mieści się omawianie jej zakresu i zasad. Obserwacje w terenie wskazują jednak, że nie może ona zapewnić właściwej ochrony unikalnym w skali Europy wartościom przyrodniczym tego terenu. Realizacja planu urządzania lasu w jego obecnym kształcie, opracowanego bez uwzględnienia konieczności ochrony różnorodności gatunków wskaźnikowych dla lasów pierwotnych oraz bez strategicznej oceny oddziaływania na środowisko, pociąga za sobą znaczące szkody w środowisku przyrodniczym, polegające na niszczeniu siedlisk życia i przerywaniu ciągłości historycznej istnienia określonych gatunków na tym obszarze. Podobnie jest z inwestycjami technicznymi, prowadzonymi bez uwzględnienia wartości cennych przyrodniczo miejsc. Poniżej podano zaobserwowane przez autorów, wybrane przykłady działań gospodarczych, negatywnie oddziałujących na przyrodę projektowanego Turnickiego Parku Narodowego (pTuPN).
Zabudowa koryta potoku Kamionka w Niemieckiej Dolinie
Niemiecka Dolina jest miejscem szczególnej koncentracji gatunków zagrożonych wyginięciem na terenie projektowanego parku narodowego. Płynący Niemiecką Doliną potok Kamionka (dopływ potoku Turnica) uważany jest za jedno z ciekawszych siedlisk w Polsce dla chrząszczy wodnych, w szczególności należących do rodziny Elmidae (Marek Przewoźny, 2011 [dane niepubl.]).
Tymczasem jesienią 2012 roku zrealizowana została inwestycja pod nazwą „Zabudowa koryta potoku Kamionka i budowa przepustów pod drogą wewnętrzną”, dofinansowana w ramach projektu Małej Retencji Górskiej (a więc z udziałem środków Unii Europejskiej!!!), w wyniku której zostały zmienione warunki mikrosiedliskowe dna i brzegów potoku na odcinku ponad 550 m oraz warunki świetlne po wycięciu ponad hektara lasu w strefie przypotokowej. W wyniku realizacji projektu budowlanego (opracowanego bez procedury oceny oddziaływania na środowisko!!!) zostało zniszczone miejsce występowania 3 bardzo rzadkich gatunków chrząszczy wodnych z rodzin Elmidae i Hydraenidae, opisanych poniżej.
- Limnius intermedius (Fairmaire, 1881). Chrząszcz ten żyje w glonach porastających kamienie w wolnym nurcie potoku. Na terenie Polski było to jedyne znane stanowisko tego gatunku (Marek Przewoźny, 2011 [dane niepubl.]);
- Hydraena schuleri (Ganglbauer, 1901). Z Polski podawany był przed laty z okolic Cieszyna oraz niedawno z Zawoi (Przewoźny, Ruta 2010). Stanowisko w Niemieckiej Dolinie było drugim współczesnym potwierdzeniem występowania gatunku w kraju (Marek Przewoźny, 2011 [dane niepubl.]);
- Riolus cupreus (Müller, 1806). Chrząszcz ten żyje w większych strumieniach z bogatą florą mchów. Jest to niezwykle rzadko spotykany wodny chrząszcz, podawany w Polsce tylko z czterech krain zoogeograficznych. Historycznie podawany był przez T. Trellę w latach 30. XX wieku z okolic Gdańska, Prus Wschodnich, Ojcowa oraz z Pogórza Przemyskiego, ale jedyne potwierdzone stanowisko znajdowało się w potoku Kamionka (Marek Przewoźny, 2011 [dane niepubl.]) oraz w trzech potokach Beskidów Wschodnich (Przewoźny et al. 2011).
Przytoczony przykład pokazuje bardzo wyraźnie niedostatek rygorów prawnych dla ingerencji technicznych (jak na ironię, w ramach realizacji projektów dofinansowywanych ze środków Wspólnoty Europejskiej) w korytach cieków, w wyniku których bezpowrotnej zagładzie ulegają siedliska unikalne w skali kontynentu europejskiego.
Niszczenie siedlisk gatunków wskaźnikowych dla lasów pierwotnych
W toku trwającego pozyskiwania wielkogabarytowego drewna w ciągu kilku ostatnich lat zdarzały się przypadki wywożenia z lasu wyciętych martwych bądź zamierających drzew zasiedlonych przez gatunki owadów saproksyliczych, takich jak zgniotek cynobrowy Cucujus cinnaberinus Scopoli, 1763 (załącznik II dyrektywy siedliskowej), wycinania starodrzewu i niszczenia ciężkim sprzętem martwych, leżących kłód zasiedlonych przez omawianego wcześniej zagłębka bruzdkowanego Rhysodes sulcatus (Ryc. – poniżej), czy wycinania lasu w strefie przypotokowej w miejscu występowania mchu bezlista okrywowego Buxbaumia viridis (Ryc. – poniżej). Zdarzały się też przypadki niemal całkowitej przebudowy puszczańskiego drzewostanu w miejscu projektowanych rezerwatów przyrody – np. w miejscu gdzie był projektowany rezerwat „Suchy Obycz”. W ostatnich latach przybywa również nowych dróg leśnych. W większości przypadków są to nowe asfaltowe drogi, udostępniające tereny wcześniej mało eksploatowane, gdzie zachowały się jeszcze fragmenty puszczy karpackiej o cechach lasu pierwotnego. Przykładem może być nowo powstała droga z Kamiennej Górki koło Birczy do Starej Birczy, biegnąca przez teren największego zagęszczenia znanych stanowisk zagłębka bruzdkowanego Rhysodes sulcatus.
Więcej o projektowanym Turnickim Parku Narodowym wraz z dokumentacja fotograficzną na stronie internetowej, www.turnickipn.pl